Η κλιματική ανασφάλεια / του Τριαντάφυλλου Καρατράντου

Αύγουστος 2010: η αφόρητη ατμόσφαιρα της πυρόπληκτης Μόσχας

Όταν στις αρχές της δεκαετίας του '90 άρχισε να αναδύεται με όλο και μεγαλύτερη ένταση ένα νέο παράδειγμα στις κριτικές σπουδές ασφάλειας, αυτό της σύνδεσης με το περιβάλλον, πολλοί μιλούσαν για «σενάρια» και «θεωρητικές ασκήσεις».

Όταν, στην αυγή του 21ου αιώνα, οι προγνώσεις για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις ερχόμενες
 δεκαετίες μιλούσαν για ακραία καιρικά φαινόμενα, για ερημοποίηση, για εξαφάνιση των φυσικών πόρων, για άνοδο της στάθμης της θάλασσας, για μεγάλες πυρκαγιές, για τη διάδοση πανδημιών, για κατολισθήσεις και πλημμύρες, πολλοί είχαν το μυαλό στο «Χόλυγουντ» και στις ταινίες για την «αποκάλυψη».

Και όμως, η Ελλάδα του 2007 και του 2009 δεν είναι μακριά. Και αν τότε πολλοί, ακόμη και για μικροπολιτικούς και εκλογικούς λόγους, έσπευσαν να αποδώσουν αβασάνιστα την σφοδρότητα των πυρκαγιών στην ανικανότητα της κρατικής μηχανής, η οποία είναι απολύτως αποδεδειγμένη, βρίσκονται σήμερα αντιμέτωποι με τους χιλιάδες νεκρούς στην Ρωσία. Βρίσκονται σήμερα αντιμέτωποι με το τοξικό νέφος το οποίο περνά τα σύνορα, και κάνει σε όλους κατανοητό τι θα πει διασυνοριακή απειλή χωρίς στρατεύματα. Οι πυρκαγιές στη Ρωσία μπορούν να συγκριθούν μόνο με την καταστροφή και τις δραματικές επιπτώσεις του ατυχήματος στο Τσερνομπίλ.

Την ίδια ώρα όμως από το φλεγόμενο μέτωπο της Ρωσίας μετακινούμαστε στις πλημμύρες της κεντρικής Ευρώπης. Γερμανία, Τσεχία, Πολωνία βίωσαν το ακραίο αυτό καιρικό φαινόμενο μέσα στην κορύφωση της καλοκαιρινής περιόδου.

Στο Πακιστάν οι κατολισθήσεις επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους και ωθούν σε μετακίνηση πολλούς, την ίδια ώρα που η άνοδος της στάθμης της θαλάσσης στο Μπαγκλαντές φέρνει τους πρώτους περιβαλλοντικούς πρόσφυγες στα σταυροδρόμια της Ασίας, μία δεκαετία πριν από τις προβλέψεις των διεθνών οργανισμών. Ενώ η αποκόλληση του τεράστιου παγόβουνου από τους παγετώνες της Αλάσκας, έφερε ξανά στο προσκήνιο ένα από τα πλέον εμφατικά σημάδια της κλιματικής αλλαγής, το λιώσιμο των πάγων.

Η σειρά αυτή των γεγονότων αλλάζουν δραματικά και ριζικά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την έννοια της ασφάλειας. Για την ακρίβεια μας βοηθούν να ερμηνεύσουμε χωρίς παρωπίδες το παραδοσιακό ρητό «ασφάλεια παντού, ασφάλεια για όλους».

Η κλιματική αλλαγή καθιστά σαφές ότι ο απειλούμενος δεν είναι μία αφαιρετική κατασκευή όπως το κράτος, αλλά η ίδια η υλική ζωή των ιδιωτών. Η κλιματική αλλαγή είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για την ασφάλεια του σήμερα. Θωρείται μία εξωτερικότητα του διεθνούς συστήματος, παρά μία εσωτερική σταθερά που μπορεί να αντιμετωπιστεί με τους παραδοσιακούς τρόπους.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη απέδειξε με τον πλέον έντονο τρόπο τα όρια των παραδοσιακών κρατο-κεντρικών θεωριών της ασφάλειας. Όταν ένας παραδοσιακός «ρεαλιστής» διερωτάται πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή με στρατεύματα, τότε αδυνατεί να καταλάβει ότι το επίπεδο της ασφάλειας έχει μετακινηθεί -αφορά πλέον τον ίδιο τον άνθρωπο.

Αδυνατεί όμως να κατανοήσει ότι και το κράτος πλήττεται έντονα από τις φυσικές και τις ανθρωπιστικές καταστροφές. Η κλιματική αλλαγή δημιουργεί φυσικές καταστροφές με μεγαλύτερη ένταση από ότι έχουμε δει ως σήμερα, πράγμα που απέδειξαν περίτρανα οι πυρκαγιές στη Ρωσία. 'Αμεση συνέπεια των καταστροφών αυτών είναι η δημιουργία πολιτικής και κοινωνικής αστάθειας, ενώ παράλληλα γίνεται σαφές ότι μία χώρα αδυνατεί να αντιμετωπίσει από μόνη της τις περιβαλλοντικές κρίσεις.

Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές απειλές για την ασφάλεια, που εμπλέκουν συγκεκριμένες οντότητες οι οποίες δρουν με συγκεκριμένο τρόπο σε συγκεκριμένο τρόπο και χρόνο, η κλιματική αλλαγή έχει τη δυνατότητα να δράσει ολιστικά σε πολλαπλές και επάλληλες χρονικές περιόδους, σε παγκόσμιο πλαίσιο, καταργώντας την έννοια του χώρου και του χρόνου, συνθέτοντας το χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγμα παγκόσμιας απειλής.

Όταν στο τέλος της δεκαετίας του '90 ο «οργανισμός για την ασφάλεια και τη συνεργασία στην Ευρώπη» (ΟΑΣΕ) έκανε μία κατηγοριοποίηση των περιβαλλοντικών αλλαγών που επηρεάζουν την ασφάλεια, διαχώρισε τις «φυσικές καταστροφές» από τις «μακροπρόθεσμες περιβαλλοντικές αλλαγές», όπως είναι πρώτιστα η κλιματική αλλαγή. Σήμερα όμως, η κλιματική ανασφάλεια είναι ο συνδυασμός αυτών των δύο τύπων περιβαλλοντικών αλλαγών. Η μακροπρόθεσμη διαδικασία αλλαγής του κλίματος λειτουργεί παράλληλα με το έκτακτο των φυσικών καταστροφών, με αποτέλεσμα να τις επιδεινώνει και να τις κάνει συχνότερες.

Τα κράτη αδυνατούν να απαντήσουν μεμονωμένα σε αυτές τις προκλήσεις. Αδυνατούν, όχι μόνο γιατί έχουν πρόβλημα στον ιστό της πολιτικής τους προστασίας, όπως μπορεί κανείς να εξακριβώσει και από την περίπτωση της Ελλάδας, αλλά και γιατί η κλιματική αλλαγή έχει μετατρέψει και την ίδια την έννοια της πολιτικής προστασίας.

Είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε το συντομότερο δυνατόν την κλιματική ανασφάλεια. Η οποία καλεί για συλλογικές δράσεις και λύσεις. Τα κράτη θα πρέπει να προωθήσουν σε υπερεθνικό επίπεδο τη λύση, την αναστροφή δηλαδή της κλιματικής αλλαγής, και παράλληλα να αξιολογήσουν και να προσαρμόσουν τους μηχανισμούς πολιτικής προστασίας και αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών στα νέα δεδομένα που επιφέρει η αλλαγή του καιρού.

Πηγή: http://www.ppol.gr